In Nederland weet men niet beter, of er is vrijwel altijd elektriciteit beschikbaar. De leveringszekerheid behoort tot de hoogste wereldwijd. Door verschillende oorzaken wordt het echter steeds moeilijker voor netbeheerders om aan deze belofte van leveringsgarantie te voldoen. Zij pleiten daarom samen met Ed Nijpels (voorzitter van het Nederlandse Klimaatakkoord) voor nieuwe regelgeving, die vraag en aanbod van elektriciteit weer beter in balans moet brengen. Daaronder valt ook dat men op bepaalde momenten moet accepteren dat elektriciteit niet geleverd of getransporteerd kan worden, zodat er oplossingen zoals subsidies op batterijen nodig zijn.
Netbalans
Een elektriciteitsnet laat zich enigszins vergelijken met de waterleiding: iedere keer als iemand de kraan open draait, moet er meer water in de buizen worden gevoerd om te voorkomen dat de druk daalt. Anderzijds moet er niet teveel water in de buizen worden gevoerd als niemand de kraan open heeft staan, anders wordt deze druk te groot en ontstaan er lekken. Vraag en aanbod moeten dus, op ieder moment, in balans worden gehouden.
Jarenlang was het bewaren van deze balans van elektriciteit in Nederland vrij overzichtelijk. De meeste elektriciteit werd opgewekt met een aantal grote gas- en kolencentrales. De vraag naar elektriciteit volgde een redelijk voorspelbaar golfpatroon, en men kon aan de knoppen van de centrales simpelweg meebewegen met de vraag door de centrales harder of zachter te zetten.
Het hele hoogspanningsnet is bovendien ingericht als hiërarchisch netwerk, dat zich dan weer goed laat vergelijken met het wegennetwerk: rondom en tussen steden en elektriciteitscentrales bevinden zich de grote zesbaans-snelwegen en naarmate je in dunner bevolkte gebieden komt worden dit meer twee- of eenbaanswegen, want hier hoeft minder elektriciteit getransporteerd te worden.
Zowel het bewaren van de balans op het elektriciteitsnet, als de transportcapaciteit op verschillende plekken in het land, worden nu steeds problematischer. Dit heeft verschillende oorzaken:
4 oorzaken voor problemen leveringszekerheid
Een eerste grote verandering voor het Nederlandse elektriciteitsnet is de overstap naar elektriciteitsproductiemiddelen die niet regelbaar zijn. Windmolens en zonnepanelen volgen de weersomstandigheden, en hebben in tegenstelling tot gas- en kolencentrales geen ‘knoppen’ waarmee ze harder of zachter gezet kunnen worden. Als op een donkere decemberavond iedereen thuiskomt van werk en tegelijk de lichten en andere apparatuur inschakelt, is het dus te hopen dat het hard genoeg waait, want zon is er niet. Tegelijkertijd, als het in de nacht heel hard waait, terwijl de vraag naar stroom zeer laag is, ontstaan er ook problemen met het behouden van de balans.
De tweede verandering, die ook een gevolg is van de overstap naar wind- en zonne-energie, is dat het gecentraliseerde hoogspanningsnet (met de meeste transportcapaciteit waar zich de energiecentrales en dichtstbevolkte gebieden bevinden), niet meer goed aansluit bij de gedecentraliseerde opwekking door windmolens en zonnepanelen. Plots kan overal elektriciteit worden geproduceerd; op de daken van alle gebouwen of in een weiland in Drenthe. Hier is het huidige stroomnet helemaal niet op aangelegd, zodat er overal opstoppingen kunnen ontstaan.
De derde verandering is de groeiende vraag naar elektriciteit, zowel vanuit huishoudens als uit het bedrijfsleven. Grote internationale bedrijven vestigen bijvoorbeeld graag datacenters in Nederland; beruchte grootverbruikers. Maar voor een nog grotere toename zorgt de elektrificatie. Steeds meer dingen waar we voorheen fossiele brandstoffen voor gebruikten, zoals brandstof voor auto’s, koken of het verwarmen van gebouwen, gaan we nu elektriciteit voor inzetten. Dit vergroot de tekorten wanneer het niet waait en donker is, en vereist daarnaast nog verdere uitbreiding van de transportcapaciteit van het elektriciteitsnet.
De laatste verandering zal optreden vanaf ongeveer 2025. Vanaf dat moment zal Nederland niet meer in staat zijn om op ieder moment zelf voldoende stroom op te wekken om aan de eigen vraag te voldoen. Nederland wordt vanaf dat moment voor de leveringszekerheid afhankelijk van import uit het buitenland. Daarmee komt de leveringszekerheid ook deels buiten de eigen controle te liggen.
Ed Nijpels: ‘problemen vragen om een noodwet’
Volgens Ed Nijpels past de huidige regelgeving voor netbeheerders niet meer bij de nieuwe situatie die is ontstaan door de energietransitie. Er zijn volgens hem en de netbeheerders andere regels nodig om de veranderingen bij te kunnen benen, in de vorm van een noodwet. Anders moeten burgers en bedrijven binnenkort op lange wachtlijsten wachten tot ze hun nieuwe warmtepompen, laadpalen en machines van elektriciteit kunnen voorzien, of de stroom van hun zonnepanelen kunnen leveren.
Volgens de huidige regels mogen netbeheerders bijvoorbeeld pas lokaal de netcapaciteit verhogen, in reactie op een aldaar toegenomen vraag. Door de vele procedures die hiermee gepaard gaan, kan het veel langer duren voordat een nieuw gebouwd bedrijf elektriciteit kan ontvangen of leveren, dan dat het bedrijf zelf is gerealiseerd. Beter zou zijn als netwerkbedrijven vaker proactief de capaciteit kunnen vergroten, met het oog op toekomstige verwachte groei van vraag en aanbod.
Daarnaast wil men de mogelijkheid krijgen om bepaalde grootverbruikers te ‘dwingen’ om hun vraag tijdelijk te verminderen, zodat er meer ruimte overblijft voor andere verbruikers.
Tot slot stellen netbeheerders dat men in de toekomst moet gaan leren leven met het feit dat elektriciteit niet altijd vanaf het net geleverd kan worden. Daarvoor zou de 100 procent leveringsgarantie moeten worden losgelaten. Zoals Peter Hofland, woordvoerder van netwerkbedrijf Alliander, het stelt: “voor die paar drukke zomerdagen leggen we ook geen zesbaans-snelweg aan naar Zandvoort, dan accepteren we af en toe file.” Hier kan men zich tegen wapenen door bijvoorbeeld zelf batterijopslag aan te leggen, waarmee de tekorten en overschotten kunnen worden opgevangen. Hier zouden dan subsidies voor moeten komen.