Vorige week kreeg de Duitse president Frank-Walter Steinmeier symbolisch het laatste stuk gewonnen steenkool uit Duitsland overhandigd. Hoewel het einde van de Duitse steenkoolindustrie niet het einde betekent van de winning van bruinkool en elektriciteitsopwekking met kolen, streeft de Duitse regering wel naar een dergelijke ‘Kohlenausstieg’. In 2038 wil men in Duitsland de laatste kolencentrales sluiten.
Net als bij de Nederlandse kolenexit (gepland voor 2030) wordt er gekeken naar mogelijke compensatieregelingen voor de energieproducenten en de gevolgen voor de leveringszekerheid. Over dat laatste aspect is Duitsland deze week in overleg getreden met 11 omringende landen, omdat een Duitse kolenstop ook effect kan hebben op deze landen. Nederland importeert bijvoorbeeld momenteel veel stroom uit Duitse bruinkoolcentrales. TenneT verwacht dat de afhankelijkheid van import uit buurlanden de komende jaren alleen maar zal toenemen, zodat veranderingen in Duitsland hier veel gevolgen kunnen hebben.
Duitse energieproducten vrezen voor stroomtekorten
Duitse energieproducenten vrezen dat Duitsland vanaf 2023 mogelijk problemen met de leveringszekerheid kan krijgen. Niet alleen energie uit kolen moet uitgefaseerd worden, men is ook al bezig met het sluiten van de kerncentrales. In 2023 is in Duitsland mogelijk 26.000 MW aan vermogen uitgeschakeld, terwijl er slechts 4,650 MW bij komt volgens de huidige plannen.
Het weggevallen vermogen bestaat bijna geheel uit regelbaar vermogen, zodat het regelbaar vermogen in Duitsland in dat jaar zou uitkomen op een lager vermogen dan de Duitse energievraag. Hoewel het hernieuwbare vermogen tegen die tijd naar verwachting voldoende is om de vraag geheel te voorzien, wordt dit maximale vermogen in de realiteit zelden gehaald wegens wisselende weersomstandigheden. In sommige perioden wordt er zelfs vrijwel niets mee opgewekt. Dit in combinatie met het ontbreken van afdoende opslagcapaciteit, zorgt ervoor dat Duitsland op bepaalde momenten afhankelijk zal zijn van import.
Als tegenmaatregel heeft Duitsland ook een capaciteitssysteem ingesteld, waarmee het wegvallen van 6,900 MW aan regelbaar vermogen is voorkomen. Door de hoge gasprijs zijn veel gascentrales onrendabel geworden.
Een kolenexit gaat Duitsland bovendien mogelijk veel geld kosten, men onderzoekt momenteel een compensatieregeling voor de getroffen energieproducenten. De bank Goldman Sachs verwacht alvast dat die compensatie, die in de miljarden kan lopen (1.2 tot 1.5 miljard per opgeheven GW productievermogen), er zal komen, gezien de goede rating die gegeven werd aan energiebedrijf RWE. Dit bedrijf kampte juist met teruglopende inkomsten uit energieproductie in West-Duitsland.
Interconnectiviteit niet voldoende om leveringszekerheid te waarborgen
Hoewel een situatie begint te ontstaan waarbij meerdere buurlanden, zoals Nederland en Duitsland, allen op bepaalde momenten afhankelijk worden van import, gaat men er vanuit dat dit deze momenten verschillend zullen zijn per land of regio.
Er wordt ingezet op een nieuwe Europese energiemarkt waarin veel meer elektriciteit wordt uitgewisseld tussen landen. Ook in Nederland worden diverse internationale kabelverbindingen gerealiseerd om uitwisseling met buurlanden mogelijk te maken. Wanneer zich tekorten voordoen door bijvoorbeeld Dunkelflaute, dan schijnt ergens anders wel de zon of waait het daar wel, is het idee.
Uit onderzoek is echter gebleken dat ongunstige weersomstandigheden voor energieopwekking in meerdere Europese landen gelijktijdig kunnen voorkomen. In die situatie kan niet voldoende worden geïmporteerd, zodat regelbare reservecapaciteit de tekorten moet kunnen aanvullen. De Noord-Atlantische Oscillatie is bijvoorbeeld een weersverschijnsel dat het Europese winterweer zeer sterk kan beïnvloeden op een voor wind- en zonne-energie ongunstige manier.
De gesprekken die Duitsland met omringende landen, waaronder Nederland, voert moeten meer duidelijkheid verschaffen over de impact van een Duitsland dat op bepaalde moment van import afhankelijk zal worden op de Europese energiemarkt.