Door tegenvallende weersomstandigheden voor de elektriciteitsproductie met wind, bestond het merendeel van de energiemix voor elektriciteit in de eerste helft van 2021 in Duitsland weer uit thermische bronnen (centrales die gebruik maken van een brandstof). Van de 258,9 miljard kilowattuur elektriciteit werd 56 procent opgewekt met kolen, aardgas en kernenergie. Met name de afhankelijkheid gedurende deze periode van steen- en bruinkool en kernenergie is een vervelende statistiek voor het land, omdat is afgesproken in 2022 te stoppen met kernenergie (de ‘Atomausstieg‘) en vanaf 2038 ook geen kolen meer te gebruiken.
De statistieken komen uit vlak voor de verkiezingen in Duitsland, later deze maand. Een van de belangrijke thema’s is klimaatverandering en welke maatregelen gepast zijn om dit tegen te gaan. Met name de politieke partij Die Grünen pleit voor een snellere uitfasering van kolen.
Windtekort vooral opgevangen door kolencentrales
In de eerste helft van 2021 (januari – juni) daalde het aandeel windenergie met 21 procent ten opzichte van het jaar ervoor. De voornaamste oorzaak was een tegenvallende hoeveelheid wind in de periode januari – maart, terwijl er in de twee voorgaande jaren juist regelmatig stormachtig weer met een meer dan gemiddelde hoeveelheid wind werden genoteerd. Het grootste deel van het windtekort dit jaar werd opgevangen door de Duitse kolengestookte elektriciteitscentrales, waarmee het weer de belangrijkste energiebron voor Duitsland was in die periode.
Twee derde van de Duitse kolencapaciteit is bovendien gebaseerd op bruinkool, een type kolen dat meer uitstoot veroorzaakt dan steenkool. Een vrees is dat de uitfasering van kernenergie in Duitsland, maar ook de kolenstop in Nederland die 8 jaar eerder plaatsvindt dan in Duitsland (Nederland beschikt nu nog over moderne steenkoolcentrales), het gebruik van bruinkool in Duitsland zal aanjagen. De afgelopen periode toont in ieder geval aan dat bij gebrek aan wind als eerste wordt teruggevallen op deze omstreden energiebron.
Duitsland heeft een capaciteitsmechanisme in de vorm van een strategische reserve. Hiermee worden bestaande thermische centrales een vergoeding geboden (tot de benodigde capaciteit is bereikt), als deze door concurrentie uit hernieuwbare brandstof-loze bronnen dreigen te moeten sluiten. Het doel is om deze regelbare capaciteit te behouden, juist voor momenten zoals het eerste kwart van 2021, met grote windtekorten.
Verkiezingen Duitsland: snellere energietransitie, maar hoe?
Duitsland heeft verschillende doelstellingen voor de reductie van broeikasgassen in de wet vastgelegd, voor 2030 (55% reductie t.o.v. 1990) en 2045 (CO2-neutraal). Ook wil men in 2030 65% van de elektriciteit hernieuwbaar opwekken. De komende verkiezingen moeten mede gaan bepalen hoe Duitsland deze doelen wil gaan bereiken. De meeste lijsttrekkers van de grootste partijen in de peilingen hebben in ieder geval aangegeven meer vaart te willen gaan aanbrengen in de energietransitie.
In 2019 en 2020 was windenergie de grootste elektriciteitsbron van Duitsland, voornamelijk op land opgewekt. Juist de recentste cijfers vlak voor de verkiezingen tonen echter aan dat een elektriciteitsvoorziening voornamelijk gebaseerd op windenergie nog grote uitdagingen met zich meebrengt. Windmolens op land stuiten op steeds meer weerstand onder burgers, met bezwaren tegen landschapsvervuiling en gevaren voor vogelsoorten. Naast de weerstand blijkt het ook administratief steeds lastiger om geschikte locaties te vinden, op voldoende afstand van bebouwde gebieden, natuurgebieden en luchtvaart- en militaire infrastructuur.
Hetzelfde geldt voor uitbreidingen van het hoogspanningsnet, die noodzakelijk zijn door het meer gedistribueerde karakter van een netwerk gebaseerd op zon en wind. Dit is op zichzelf al een ingewikkeld probleem, waar ook Nederland steeds meer mee worstelt.
Aan de Nordstream-navelstreng
Eerder deze maand werd de nieuwe Nordstream 2 gaspijpleiding vanuit Rusland voltooid. Deze omstreden leiding biedt een directere verbinding met Rusland voor de levering van aardgas naar Duitsland en West-Europa. Met name diverse Oost-Europese landen en de Verenigde Staten uitten kritiek op dit project, dat Rusland meer mogelijkheden biedt voor het uitoefenen van politieke druk op verschillende landen.
Gezien de uitfasering van kolen en kernenergie en de vooralsnog onmogelijkheid om volledig op wind en zon te kunnen vertrouwen, lijkt aardgas voor de toekomstige energiemix van Duitsland van levensbelang. Mede om deze reden is geen gehoor gegeven aan de bezwaren, en lijkt Duitsland aan te sturen op het vergroten van het aantal beschikbare aardgascentrales. Deze dragen overigens niet bij aan de gestelde klimaatdoelen, daar het ook een fossiele brandstof betreft.
Op dit moment levert aardgas ca. 13-14 procent van de Duitse elektriciteit. Alleen al om de binnenkort weggevallen (grotendeels uitstoot-vrije) kerncentrales te vervangen, zou dit aandeel moeten verdubbelen.